Netwerk Oorlogsbronnen biedt met zijn innovatieve platform Oorlogsbronnen.nl centraal toegang tot miljoenen originele bronnen over de Tweede Wereldoorlog en koppelt deze aan elkaar rondom gebeurtenissen, plaatsen, personen en thema’s. De bronnen zijn afkomstig uit de collecties van honderden deelnemers uit het netwerk: archiefinstellingen, musea, herinneringscentra en bibliotheken in binnen- en buitenland. Welke rol spelen audiovisuele collecties binnen dit netwerk en hoe kun je als AV-collectiehouder meedoen? We vroegen het aan programmamanager Edwin Klijn van Oorlogsbronnen.nl.
Wat is Netwerk Oorlogsbronnen?
“Netwerk Oorlogsbronnen is een samenwerkingsverband van erfgoedinstellingen met collecties over de Tweede Wereldoorlog. Ons doel is om de herinnering aan de oorlog voor een breed publiek relevant te houden. Dit publiek is digitaler en zal steeds minder vaak archieven bezoeken. Bovendien beperkt hun kennis over de Tweede Wereldoorlog zich vaak tot wat men in films of documentaires heeft gezien. Maar dat er in je geboortedorp ook mensen zijn afgevoerd naar kampen, tewerk zijn gesteld of aan het Oostfront hebben gestreden, is vaak niet bekend. Er is nog altijd veel interesse voor de Tweede Wereldoorlog, maar met zoveel collecties weten mensen niet waar ze moeten beginnen.
Wij bieden via het platform oorlogsbronnen.nl een startpunt voor iedereen die op zoek is naar informatie over de Tweede Wereldoorlog. Aan de achterkant bouwen wij aan een digitale infrastructuur waarin inmiddels zo’n twaalf miljoen bronbeschrijvingen en 350 duizend persoonsvermeldingen aan elkaar worden gekoppeld. Digitaal is ook vooral mensenwerk, dus we organiseren ook met enige regelmaat bijeenkomsten.”
Welke rol spelen audiovisuele bronnen binnen Oorlogsbronnen.nl?
“We hebben op dit moment ongeveer negenhonderd video’s die wij via Oorlogsbronnen.nl presenteren. Dit gaat vooral om materiaal dat in het kader van de Erfgoed van de Oorlog-projecten Oorlog in Blik en Getuigen Verhalen is gedigitaliseerd en ontsloten. Hoewel dit procentueel niet heel veel is op twaalf miljoen gedigitaliseerde objecten, is in gebruikerstesten wel gebleken dat het publiek waarop wij mikken juist bewegend beeld heel interessant vindt. Probleem hierbij is dat dit publiek niet geneigd is om een interview van een uur te bekijken of een propagandafilm van vijftien minuten. Uitdaging nu is om beeldmateriaal op fragmentniveau aan thema’s en gebeurtenissen te koppelen. Met personen zijn we hier nu al mee aan het experimenteren, zie bijvoorbeeld de tijdlijn van Jacob Herman Cohen. Wij willen ook interviews veel meer op fragmentniveau gaan koppelen aan plekken of gebeurtenissen. Iemand die uit eigen ervaring vertelt over zijn of haar verblijf in Westerbork in een fragment van één minuut, is een ontzettend krachtig middel. Nu de ooggetuigen ons ontvallen, zullen de collecties de verhalen moeten gaan vertellen. Ik denk dat we digitaal heel veel kunnen inmiddels om maatwerk voor ons publiek te leveren.”
AV-oorlogsbronnen zijn heel divers: van propagandafilms van de NSB en de Japanse overheersers in Nederlands Indië tot aan amateurfilms uit de Joodse gemeenschap. Zijn er nog AV-collecties die ontbreken binnen het netwerk?
“Jazeker! Er ligt nog heel veel onontgonnen beeldmateriaal in de buitenlandse archieven, vaak niet gedigitaliseerd. Maar ook in de Nederlandse archieven ligt nog heel veel bijzonders. Het is zonde dat door onduidelijkheid over de rechten er veel niet beschikbaar komt voor het publiek. Als ik door de catalogus van Beeld & Geluid heen ga, is het soms heel frustrerend wél de aanlokkende beschrijvingen, maar niet de filmpjes te kunnen zien. Als Oorlogsbronnen.nl zijn we afhankelijk wat instellingen beschikbaar stellen. We zijn niet actief op zoek naar nieuw materiaal, maar doen soms wel projecten om belangrijke collecties beschikbaar te krijgen zoals bijvoorbeeld het Open Data Depot project van twee jaar geleden.”
Wat vind jij de meest bijzondere video, en waarom?
“Meest indrukwekkend – en waarschijnlijk meest bekend – zijn de opnames die Rudolf Breslauer maakte van Kamp Westerbork: unieke opnames van Kamp Westerbork uit een periode dat de treinen op en af reden naar de Duitse concentratiekampen. Niet voor niets zijn deze bijzondere beelden door de UNESCO opgenomen in het UNESCO Memory of the World Register. Maar – om hele andere redenen – vind ik ook de NSB-propagandafilm Een nieuwe Tijd Breekt Baan interessant, omdat het een kijkje biedt in het ideologische universum van de NSB’er.”
Tientallen organisaties zijn aangesloten bij Netwerk Oorlogsbronnen. Waarom is het interessant om mee te doen met je AV-collectie en hoe werkt dat?
“De belangrijkste reden: je collectie is beter zichtbaar voor het brede publiek, een publiek dat in eerste instantie vaak niet bekend is met jouw organisatie. We verwijzen altijd door naar de bronhouder en Google weet ons inmiddels goed te vinden. Ook leer je meer over je eigen collectie als je het in de context ziet van krantenartikelen, foto’s, archieven, etc.
Je kunt je aanmelden als deelnemer. Dit is kosteloos. Het enige wat we vragen is de bereidheid om je beschrijvingen als open data ter beschikking te stellen. We werken decentraal en geautomatiseerd, dus het is wel belangrijk dat ons systeem periodiek de data kan ophalen, via een API of een OAI-PMH-interface. Gelukkig ondersteunen steeds meer collectieregistratiesystemen deze interfaces. Inhoudelijk zijn we geïnteresseerd in AV over of uit de Tweede Wereldoorlog in Nederland en haar toenmalige koloniën. Als deelnemer mag je meepraten over onze jaarplannen en kun je deelnemen aan onze bijeenkomsten.”
Bekijk hieronder een video over Oorlogsbronnen.nl. Ben je beheerder van AV-bronnen uit de Tweede Wereldoorlog en wil je ook deelnemen aan Netwerk Oorlogsbronnen? Meer informatie vind je op de pagina Voor het netwerk op Oorlogsbronnen.nl.
