2018, het jaar waarin Leeuwarden/Fryslân Culturele Hoofdstad is, is nog maar net begonnen of de culturele wereld wordt geconfronteerd met een bijzondere vondst. Het Fries Film Archief is namelijk onlangs op verloren gewaande filmfragmenten met Stan Laurel gestuit.
In de Nederlandse kopie van de Stan Laurel film Detained die het Fries Film Archief in bezit heeft, is een in andere kopieën missende scène met special effects ontdekt. Deze scène dook op tijdens de inventarisatie van oude nitraatfilms voor een groot digitaliseringsproject waarbij het filmarchief betrokken is. Detained is een solo-film van Stan Laurel uit 1924.
Verloren gewaande filmscene
Jurjen Enzing, medewerker van het Fries Film Archief, herkende de bekende acteur Stan Laurel tijdens zijn inventarisatie van het nitraatmateriaal. Enzing besloot daarop uit te zoeken om welke film het precies ging. Op internet kwam hij erachter dat het een solo-film van Stan Laurel betrof. In het boek dat de experts op het gebied van Laurel en Hardy, Ted Okuda en James L. Neibaur, schreven: ‘Stan Without Ollie: The Stan Laurel Solo Films, 1917 – 1927’, las Enzing vervolgens dat het de film Detained uit 1924 moest zijn. In hetzelfde boek wordt de ontbrekende scène, the hanging scene, beschreven. Neibaur en Okuda stellen dat deze verloren lijkt te zijn gegaan. Echter trof Enzing de ontbrekende scène in de kopie van het Fries Film Archief aan. Een bijzonder moment!
Scène
In de verloren gewaande scène belandt gevangene Stan Laurel aan de galg. Zijn nek raakt hierbij buitenproportioneel uitgerekt, wat vervolgens leidt tot een komische ontsnapping. De absurdistische scène is typerend voor Stan Laurel. De reden waarom deze scène in de meeste internationale kopieën ontbrak, is dat in de jaren 30 dergelijke films werden ingekort. Alle ‘overbodige’ scenes en fragmenten werden uit de film geknipt voor de nieuwe release. De kopie die nu door het Fries Film Archief is ontdekt, is voor zover nu bekend de enige bestaande kopie ter wereld waarin de galgscène is opgenomen. Daarnaast bevat de print ook enkele andere missende fragmenten, zoals die uit een scène waar Laurel met een medegevangene een ontsnappingstunnel graaft.
Bevestiging vanuit Parijs
Na deze ontdekking kwam het Fries Film Archief via het Eye Film Instituut in contact met Lobster Films in Parijs. Lobster Films is een commercieel filmarchief met specialisering op het gebied van restauratie en digitalisering. Lobster is onder andere vermaard vanwege zijn verzameling Laurel & Hardy films. Enkele jaren geleden bracht Lobster een complete Laurel & Hardy dvd-box uit. Detained staat hier ook op, maar zonder de nu ontdekte fragmenten.
Lobster Films bevestigt de waarde van de vondst van het Fries Film Archief. De Fransen hebben zelf ook een filmprint van Detained in hun collectie. Hiervan is een digitaal gerestaureerde versie al online te vinden. Lobster Films was zeer enthousiast over de missende scènes en hebben bij Haghe Film, van de kopie van het Fries Film Archief, een negatief laten maken en deze in Parijs gescand. Een digitale kopie van de gehele film, inclusief de missende fragmenten, is per 4 januari 2018 aan het Fries Film Archief ter beschikking gesteld. Componist Arjan Kiel schreef speciaal voor deze versie een soundtrack.
Hoe kwam de film in het Fries Film Archief?
De nitraatkopie van Detained is in 2007 bij het Fries Film Archief terechtgekomen. Toen bracht de Leeuwarder amateurhistoricus en speurder Dirk Swierstra een collectie commercieel uitgebrachte nitraatfilms binnen. Deze films waren afkomstig uit de kelder van de voormalige Leeuwarder fotografiewinkel Foto Vaka (Van Kampen) destijds gevestigd aan de Sint Jacobsstraat 13 in Leeuwarden. De familie Van Kampen heeft bevestigd dat Hendrik van Kampen kort na de oorlog een partij films voor 100 gulden opkocht om te kunnen verhuren en/of vertonen. Waarschijnlijk zaten hier 35mm nitraatfilms tussen, die vervolgens bij Van Kampen in de opslag zijn beland.
De ontbrekende fragmenten zijn te zien op de website van het Fries Film Archief. De complete film, inclusief de herontdekte fragmenten en de nieuwe soundtrack van Arjan Kiel, is te zien via YouTube.
