Archieven vormen een belangrijk onderdeel van ons nationaal geheugen. Ze bieden toegang tot verhalen die ons verleden, heden en toekomst weerspiegelen. Maar wat als jouw verhaal ontbreekt, eenzijdig wordt verteld, of simpelweg onvindbaar is? In deze blog laat ik zien hoe Beeld & Geluid samenwerkt met diverse gemeenschappen en kennis en technologie inzet om te bouwen aan een archief waarin iedereen zich gerepresenteerd voelt.
Samenwerking als basis voor verandering
Als productmanager bij Onderzoek en Erfgoed werk ik nauw samen met collega’s van andere afdelingen aan een meerstemmig en inclusief archief. Deze samenwerking richt zich op het beter toegankelijk maken van onze collecties, programmering en dienstverlening voor ondergerepresenteerde gemeenschappen, waaronder mensen uit de koloniale diaspora in Nederland, de LHBTQIA+-gemeenschap en mensen met een arbeidsmigratie-achtergrond.
Onze aanpak draait om het identificeren van lacunes in onze collectie, het verrijken van onze metadata en het identificeren en aanpakken van problemen die publieksgroepen en onderzoekers ervaren met betrekking tot de toegankelijkheid van ons instituut. Hoe kunnen we bijvoorbeeld een onderzoeker uit Indonesië toegang geven tot onze audiovisuele collectie over Indonesië op onze (online) collectieportals? Hoe zorgen we ervoor dat onze video’s over Suriname toch vindbaar zijn als een vertegenwoordiger uit de Surinaamse gemeenschap in de zoekmachine van het archief, zoektermen gebruikt die wij niet hanteren? En hoe zorgen wij er als hoeder van het geheugen voor dat dit soort waardevolle gemeenschapskennis terug het archief instroomt en hiaten aanvult?
Samenwerking met ondergerepresenteerde gemeenschappen is hierbij essentieel. Dat doen we bijvoorbeeld via publieksprogramma’s als Fatusch Talks, waarin we met deelnemers van Turkse gemeenschappen videomateriaal analyseren en nieuwe inzichten krijgen over onze metadata. En via projecten als DE-BIAS, Inward Outward en DeCoSEAS waarbij we met nationale en internationale partners onder andere bouwen aan duurzame relaties met communities en onderzoekers die bijdragen aan archiefveranderingen op gebied van dekolonisatie.
In mijn projecten komen verschillende elementen samen, namelijk het reflecteren met gemeenschappen op de metadata, het onderzoeken van mogelijkheden waarop technologie hierbij ondersteunend is en het uitdagen van makers om nieuw werk te maken en zo kritisch te reflecteren op onze collectie en metadata.
De kracht van gemeenschapskennis
Een van de projecten waarin ik samen met gemeenschappen werkte, is het DE-BIAS project. In DE-BIAS sporen we via een tool kwetsend taalgebruik op in de metadata en bieden we context en alternatieve termen. Die kennis over problematische woorden en vooringenomenheid bij beschrijvingen deed ik onder andere op door samen te werken met vertegenwoordigers van de Surinaamse diaspora in Den-Haag. Samen analyseerden en verrijkten we de beschrijvingen van videofragmenten met een Surinaamse context. Tijdens deze sessies werd het mij pijnlijk duidelijk dat beschrijvingen in ons archief soms eenzijdig en kwetsend zijn. Zoals bijvoorbeeld de foutieve beschrijving van een Polygoon Journaal uit 1975. In het fragment was te zien hoe Surinaamse migranten in 1975 in Nederland aankwamen. Toen de deelnemers onze huidige beschrijving zagen, viel het hen meteen op dat ‘groeiende werkloosheid in eigen land’ als reden voor de migratiegolf in 1975 wordt genoemd. Terwijl de voice-over in het fragment zelf niet dit verband legt. De deelnemers benadrukten dat in die tijd politieke invloeden verschillende bevolkingsgroepen tegen elkaar opzetten, wat leidde tot etnische spanningen. Zij gaven aan dat Surinamers niet naar Nederland kwamen vanwege de stijgende werkloosheid, maar uit angst en onvrede over de nationale onafhankelijkheid en de raciale, economische en politieke spanningen die toen in Suriname gevoeld werden. Op zo’n moment wordt het heel duidelijk welke impact archiefbeschrijvingen op mensen kan hebben en hoe belangrijk de kennis van deze experts is om goed te beschrijven.
De samenwerking met de eerder genoemde deelnemers vond ik zeer waardevol en ik ben heel blij dat zij vaker met Beeld & Geluid willen samenwerken. Binnenkort gaat een aantal van hen een annotatietool testen die we nu ontwikkelen in de Clariah Media Suite, de onderzoeksomgeving van Beeld & Geluid. Hiermee kunnen vertegenwoordigers van gemeenschappen en onderzoekers eenzijdige beschrijvingen verrijken, zoektermen toevoegen en zo nieuwe perspectieven integreren.
Sounds Familiar
Vanaf 2025 lanceren we het onderzoeksproject Sounds Familiar, waarin we een methode ontwikkelen en uitrollen in de erfgoedsector om inclusiviteit en meerstemmigheid te verbeteren. Ook hier spelen verschillende gemeenschapsvertegenwoordigers een belangrijke rol. We vragen makers uit de diaspora gemeenschap te reflecteren op onze collectie rondom het thema dekolonisatie en nieuw werk te maken door creatief hergebruik van onze collectie. Gemeenschapsvertegenwoordigers zijn ook bij andere onderdelen van het project betrokken: samen met hen verzamelen we nieuw materiaal, verbeteren we bestaande metadata en presenteren we nieuwe verhalen via diverse programma’s, zowel online als fysiek. Door middel van co-creatiesessies, zoekanalyses en residentietrajecten werken we aan een archief dat nog meerstemmiger en inclusiever is. Vanuit een archiefwetenschappelijke en dekoloniale benadering, creëren we stap voor stap een duurzame en blijvende impact.
