Het is januari en dat betekent dat er nieuwe werken in het publiek domein zijn gekomen. Voor amateurfilms zijn we extra voorzichtig met het vrijgeven van de beelden. Is het ethisch wel verantwoord om privémateriaal online aan te bieden? Beeld & Geluid vindt in principe van niet. Maar toch hebben we besloten om een deel van de amateurfilmcollectie vrij te geven.
Een werk wordt publiek domein wanneer de auteursrechten en aanverwante rechten zijn vervallen. Auteursrechten vervallen 70 jaar na de dood van de maker (vanaf januari in het opvolgende jaar). In 2024 kijken we naar de werken van makers die in 1953 zijn overleden. Ieder jaar onderzoek ik weer collecties die we mogen vrijgeven aan het publiek, maar dat is nog niet zo makkelijk. Films worden als een ‘gesamtkunstwerk’ gemaakt met regisseurs, scenarioschrijvers, acteurs, muzikanten, enzovoorts. We hebben daardoor te maken met meerdere makers en rechthebbenden. Als conservator voor bedrijfsfilms, reclames en amateuropnamen kan ik een groot deel van deze collecties niet vrijgeven. Voor de meeste opdrachtfilms en reclames is het moeilijk te bepalen wie de makers en rechthebbenden zijn. De amateurfilmer werkte daarentegen vaak zelfstandig. Soms wel met zijn filmclubleden, maar meestal alleen. De auteursrechten zijn daardoor eenvoudiger te achterhalen. Echter ontbreken er bij grote delen van de collectie biografische gegevens en dus ook sterfdata. Amateurfilmers zijn meestal geen publieke figuren, waardoor die gegevens niet voor het oprapen liggen. Maar met een beetje goed zoeken en soms wat geluk komen we een heel eind. En zo verklaren we best wat collecties publiek domein.
Goed huisvaderschap
Alleen heb je bij amateurfilms, en met name ‘home movies’, ook nog een andere verantwoordelijkheid. Een groot deel van die films is nooit gemaakt voor het grote publiek. Het zijn soms intieme beelden van de eerste levensjaren van een gezinslid of vakantievieren op de camping. Vandaar dat Beeld & Geluid bij iedere schenking in de overeenkomst zich committeert aan ‘goed huisvaderschap’. Dat houdt in dat het materiaal niet onderdeel mag worden van een verhaal dat de privacy kan schaden.
Wanneer bij Beeld & Geluid een film publiek domein wordt, dan kunnen mensen dit materiaal downloaden en zonder opgave van reden gebruiken in een eigen montage. Voor amateurfilms hebben we besloten om dit niet te doen. Familiefilms mogen best gebruikt worden, het is immers een rijke bron voor documentairemakers, maar we willen wel weten waar het voor gebruikt wordt en dat het in de juiste context gebruikt gaat worden. En dus streamen we, tot nu toe, amateurfilms online en bieden we deze niet aan om te downloaden.
Laag risico
Maar we zijn toch iets meer gaan inzoomen op de verschillende films binnen die collectie en we hebben besloten om bepaalde films vrij te geven. De amateurfilms worden publiek domein en open online beschikbaar gesteld, wanneer er nagenoeg geen mensen herkenbaar in beeld zijn gebracht. Daarnaast kijken we naar de omstanders, de mensen op straat. Hoe herkenbaar zijn ze in beeld en hoe oud zouden deze mensen nu zijn? Als we inschatten dat ze op dit moment ouder zijn dan 100 jaar, dan zijn deze personen mogelijk overleden en zien we een laag risico.
Op dit moment hebben we een stuk of acht collecties bekeken en die zijn we stuk-voor-stuk doorgelopen. Een groot deel hiervan betrof familiefilms, waarin de familieleden herkenbaar in beeld waren. We hebben nu zo’n 38 films vrij kunnen geven. Dit aantal zal groeien, naarmate we meer onderzoek doen naar de sterfdata van makers.
Goede oplossing
Het materiaal is nu te raadplegen op Peertube. Dit is een open platform van Beeld & Geluid. We gebruiken dit platform als showcase. Bij iedere video staat een PID (persistent identifier) met een link naar de publieke catalogus van Beeld & Geluid en van daaruit kan men momenteel tegen geringe kosten (tussen de 0,50 – 2,00 EUR) het materiaal downloaden.
Ik denk dat we hiermee een goede oplossing hebben gevonden. Met name de reizen, de beelden in het buitenland, maar ook reisjes in het eigen Nederland kunnen we nu langzaamaan gaan vrijgeven. Hiermee hebben we een kleine stap kunnen zetten om meer materiaal beschikbaar te stellen.
