Het Fries Film & Audio Archief (FFAA) heeft nieuwe filmbeelden ontdekt van de Elfstedentocht van 1942. Het zijn beelden van de doorkomst in Franeker en de finish in de Prinsentuin in Leeuwarden. Extra bijzonder is dat beide fragmenten de snelste vrouwen van deze tocht laten zien. In Franeker staat Antje Schaap, de latere winnares, radioverslaggever Herman Felderhof van de Nederlandsche Omroep te woord en schaatsen achtervolgers Wopkje Kooistra en Sjoerdtsje Faber even later met een groep mannen voorbij. In Leeuwarden zien we Antje met bloemen naast voorzitter Mindert Hepkema door het publiek schuifelen. Kort daarna vangt de camera ook Sjoerdtsje Faber en Wopkje Kooistra, de nummers 2 en 3 van de tocht van 1942, bij de finish, eveneens in de bloemen.
De beelden van de doorkomst in Franeker werden vorige week ontdekt. Ze staan op een film van de familie Sinnema uit Franeker. Ze doken op bij het digitaliseren van diverse amateurfilms met de nieuwe, professionele filmscanner van Duitse makelij, die het FFAA met subsidie van de Provincie Fryslân kort geleden kon aanschaffen.
‘Aan de stok’
De Elfstedentocht van 1942 werd gehouden op 22 januari. Het was de derde op rij. Winnaar bij de mannen was Sietze de Groot, die in een eindsprint aan het langste eind trok en de tocht volbracht in een recordtijd van 8 uur en 44 minuten. Hij werd gevolgd door Durk de Jong en Jan van der Bij. Hoewel de vrouwen niet mochten meedoen aan de wedstrijd, gingen de winnaressen van 1940 en 1941, Sjoerdtsje Faber en Wopkje Kooistra, de strijd aan met nieuwelinge Antje Schaap uit Wurdum. Antje won en haalde zelfs diverse wedstrijdrijders in. Ze schaatste de tocht in negen-en-een-half uur, een absolute topprestatie. Hierbij moet wel worden vermeld dat Antje met haar broers ‘aan de stok’ reed, wat in de ogen van Sjoerdtsje en Wopkje die een half uur later in Leeuwarden finishten, niet helemaal fair was.
(Ruurd Rodenburg, 22-01-1942, bron: collectie FFAA)
Reprimande
Hoewel de beelden zijn gemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog, is van de Duitse bezetter weinig te zien. Heel kort zwenkt bij de finish de camera naar Werner Friedrich Ross, de hoogste Duitse militair in Friesland. De Duitsers hadden gedreigd hard op te treden tegen anti-Duitse uitingen tijdens de tocht. Dit bleek effectief. Maar Duitse vertegenwoordigers werden bij de finish door het Elfstedenbestuur genegeerd, wat Elfsteden-voorzitter Hepkema een reprimande opleverde.
Deportatie overburen
De beelden van de doorkomst in Franeker zijn gemaakt door Ymen Pieters Sinnema en die van de finish in Leeuwarden door Ruurd Rodenburg. Tandarts Rodenburg (Gorredijk, 1908) is bekend van diverse filmopnames in Leeuwarden tijdens de bezetting. Zo filmde hij op 12 november 1942 van achter de vitrage van zijn praktijk aan de Spanjaardslaan hoe zijn overburen, de familie De Jongh, door een politieman van huis werden gehaald en afgevoerd naar Westerbork. Het fragment is in diverse musea binnen en buiten Europa te zien. Rodenburg filmde later ook de bevrijding van Leeuwarden. Hij was een schaatsliefhebber en jarenlang bestuurslid van de Koninlijke Vereniging De IJsclub in Leeuwarden, waar hij ook diverse filmopnames van schaatswedstrijden maakte.
Bekijk hieronder een compilatie van de beelden van Sjoerdtsje Faber, Wopkje Kooistra, Antje Schaap tijdens de Elfstedentocht.
De volgende video bevat alle beelden van de films van Ymen Pieters Sinnema en Ruurd Rodeburg over Elfstedentocht in 1942.
