In het archief van Beeld & Geluid bewaren we multitrack tapes, de halffabricaten van muziekproducties uit het verleden. Deze tapes bevatten unieke opnames, maar voordat ze opnieuw gebruikt of beluisterd kunnen worden, moeten ze worden gedigitaliseerd. Dit proces is niet altijd eenvoudig en brengt veel uitdagingen met zich mee. In deze blog vertel ik je er meer over.
Schoonmaken en voorbereiden
Ons uitgebreide ‘machinepark’ biedt voor veel soorten tapes de juiste afspeelapparatuur, maar soms komen we een type drager tegen waarvoor we geen geschikte machine hebben. In zulke gevallen zoeken we naar partijen met zowel de apparatuur als de kennis om deze tapes correct uit te lezen en te digitaliseren.
Onlangs hebben we een verzameling van veertig multitrack tapes, in dit geval 1” 8 sporentapes, gereedgemaakt voor digitalisering. Een deel van deze banden komt uit recente acquisities en bevat muziek van zo’n vijftig jaar geleden. De eerste stap in het proces is dan ook een grondige voorbereiding: het verwijderen van schimmel en andere sporen van jarenlange opslag in een vochtig schuurtje. We vervangen roestige AEG-kernen door nieuwe NAB-haspels en repareren waar mogelijk beschadigde tapes. Verder lopen we tegen wat issue-tjes aan zoals tapes die in losse stukken op ‘n kern gespoeld zijn, tapes van acetaat die ingescheurd zijn bij geplakte ruiters, een markering e.d. De metadata van de dozen leggen we vast door ze te fotograferen, nummers toe te kennen en in kratten te doen. Zo, klaar om mee te nemen!
Op zoek naar de juiste apparatuur
Voor deze digitaliseringsklus moeten we improviseren. De juiste recorder hebben we niet zelf in huis, dus we gaan op zoek naar een plek waar we de tapes wél kunnen afspelen. Zo komen we terecht bij George Logtenberg van de Swinging Zmirnof Studio, een studio die lijkt op een tijdcapsule: vol met analoge apparatuur, zonder computers, WiFi of internet. Hier vinden we een goed werkende Ampex 440B 8-Track recorder.
Een andere bijzondere machine in de studio is de Ampex MM1000 2″ 16-sporen recorder, ooit gebruikt in de legendarische Johnny Hoes Studio waar artiesten zoals Doe Maar, Zangeres Zonder Naam, Toontje Lager, De Frank Boeijen Groep en De Janse Bagge Bend opnamen maakten. Op mijn vraag waarom de studio alleen analoge apparatuur gebruikt, komt Logtenberg met de metafoor: “digitaal audio klinkt als het drinken van wijn uit een plastic glas.”
Voor de 1″ 8-sporentapes ga ik de Ampex 440B gebruiken. Maar hoe kan ik deze tapes digitaliseren in een analoge studio? Hiervoor heb ik mijn audio werkstation en computer meegenomen naar Wijhe en op de de Ampex 440B aangesloten. Het is fijn om in Logtenberg een vakbroeder te treffen; halve woorden zijn genoeg om elkaar te begrijpen. De andere helft van de woorden gebruiken we voor andere gesprekken ;).
Extra stap voor een betere luisterervaring
Na zo’n tweeënveertig kopjes koffie zit het digitaliseren erop, maar daarmee is het werk nog niet klaar. De 1” 8-sporentapes bevatten namelijk afzonderlijke instrumenten en zangstemmen op acht aparte sporen, maar in de catalogus van Beeld & Geluid hoor je in de voorvertoning alleen de eerste twee sporen. Dit kan betekenen dat je bijvoorbeeld alleen een triangel hoort, of een zangstem. De oplossing? Ik maak er nog twee sporen bij, een mix van de acht originele sporen. En nu hoor je in de voorvertoning dus het hele orkest in plaats van alleen twee losse instrumenten.
Deze mix op de eerste twee sporen exporteer ik samen met de bestaande acht sporen als een “interleaved” bestand. Dit betekent dat de data van verschillende sporen afwisselend worden opgeslagen. Hierdoor kun je meerdere sporen tegelijkertijd afspelen.
Geen standaardproces
Dit project laat zien dat digitalisering geen standaard proces is. Oude media zijn vaak onvoorspelbaar, en er is niet altijd een kant-en-klare oplossing voorhanden. Je moet op zoek naar zeldzame apparatuur, soms de methodes aanpassen of externe experts inschakelen. Maar uiteindelijk draait het om één ding: het veiligstellen van kostbare historische opnames voor de toekomst.
De combinatie van technische kennis, geduld en een flinke dosis creativiteit maakt dit werk bijzonder. Het is niet alleen een proces van conservering, maar ook van herontdekking. Elke tape vertelt een verhaal, en door digitalisering zorgen we ervoor dat deze verhalen niet verloren gaan.
(Foto’s en video: Tonnie van Els)
