BeeldbankWO2 bevat honderden foto’s van mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog met een Jodenster op hun kleding. Hoe heetten ze? Waar woonden ze? En hoe zag hun leven eruit? Het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies wil met behulp van het crowdsourcing project ‘Achter de ster’ hun identiteit achterhalen en levensverhalen reconstrueren. Onderzoeker Kees Ribbens van het NIOD vertelt er meer over.
In ‘Achter de ster’ richten we ons specifiek op foto’s waarop mensen de verplichte Jodenster dragen die in 1942 werd ingevoerd. Het gaat om portretfoto’s, straatfoto’s en kiekjes maar ook groepsfoto’s, trouwportretten en klassenfoto’s – kortom de momenten en contexten waarin ook in de jaren veertig foto’s werden gemaakt. De foto’s die bijeen zijn gebracht in de BeeldbankWO2 zijn niet alleen afkomstig uit de collectie van het NIOD maar ook van het Joods Historisch Museum en uit de fotoverzamelingen van diverse oorlogsmusea in Nederland.
Wat willen jullie bereiken?
Wij vinden het belangrijk dat deze foto’s niet anoniem de geschiedenis ingaan, om te voorkomen dat we dadelijk alleen nog maar enkele iconische individuen kennen die symbool staan voor de bijzonder trieste ervaringen tijdens de Holocaust. De nationaalsocialistische jodenvervolging heeft alleen al in Nederland meer dan 100.000 mensenlevens gekost en vond plaats in het hele land. Om dat enigszins voorstelbaar te kunnen maken is het van belang deze ervaring concreet te maken met behulp van namen en data, met gezichten op foto’s. Dat laat de reikwijdte zien van deze geschiedenis en kan het lokale verleden dichterbij brengen. Het identificeren van namen, maar ook geboortedata, is een welkom vertrekpunt om deze levens verder in beeld te brengen.
Gaat dat nog lukken, zolang na dato?
Hopelijk bereiken we een zo breed mogelijk publiek. Dat kunnen nabestaanden, familieleden zijn, maar ook bewoners die zijn opgegroeid in dezelfde wijk of straat. Maar ook onderzoekers en archiefprofessionals kunnen een bijdrage leveren. Elk brokje informatie dat ons dichter bij identificatie brengt is meegenomen. Natuurlijk is het geen eenvoudige opgave tachtig jaar na dato, ook al omdat veel geportretteerden vermoord zijn, een lot dat ook de meeste familieleden van hen trof. Maar het is niet per definitie onmogelijk. En elke identificatie helpt al om dit verleden te kunnen ontsluiten.
Hebben jullie al reacties binnen gekregen?
De eerste reacties komen nu geleidelijk aan binnen. We kregen zelfs al een reactie van een mevrouw die zichzelf – en haar klasgenoten – herkende op een klassenfoto van een Joods Lyceum. En inmiddels komen er ook identificaties binnen die we natuurlijk eerst zo goed mogelijk willen controleren. Maar het lijkt erop dat het inderdaad nog mogelijk is mensen te identificeren na zoveel tijd. Daarnaast duiken er onbekende foto’s op waarvan de bezitter evenmin weet wie er op staat. Ook die beelden willen we graag beschikbaar stellen en identificeren.
Daarnaast zijn er enkele enthousiaste studenten bij het project betrokken die ook actief meewerken aan het identificeren. Zo zijn er bijvoorbeeld verpleegsters geïdentificeerd op een groepsportret van het Apeldoornsche Bosch, een joodse psychiatrische instelling.
Willen jullie ook bewegend beeld gaan inzetten?
We denken na over het onderzoeken van filmbeelden, met name over de bekende Westerbork-film van Rudolf Breslauer. Ook dat kan een rijke bron vormen voor mogelijke identificaties. Daarnaast maakt het project ‘Achter de Ster’ deel uit van het zogeheten ImageLab op het NIOD waarmee we onderzoek naar de beeldcollecties van het instituut maar ook andere visualiseringen van oorlog en massaal geweld in de 20e en 21e eeuw willen stimuleren. Daarbij spelen uiteenlopende vragen een rol, zoals de kwestie hoe Jodensterren ten tijde van corona opnieuw opduiken en in beeld worden gebracht, maar ook op welke manier naoorlogse fotoboeken de herinneringen aan de bezettingstijd vorm hebben gegeven. Ook bewegend beeld vraagt daarbij om aandacht.
