Begin dit jaar heeft Nederland het Verdrag van Faro ondertekend. Wat houdt dit verdrag in? En hoe kun je als (AV-)erfgoedorganisatie meedoen?
Het Verdrag van Faro: de mens centraal
Dat klinkt wellicht vanzelfsprekend, de mens centraal. En toch is het dat niet. Want in de praktijk van de erfgoedsector in ons land staat meestal niet de mens, maar het cultureel erfgoed centraal. De afgelopen decennia hebben we een enorme professionalisering van de erfgoedzorg gezien. We leggen lijsten en registers aan. Professionele experts bepalen de waarde en bepalen dus wat er op de lijsten komt. En vervolgens geven die aan hoe je met dat aangewezen, bijzondere, culturele erfgoed op de allerbeste manier moet omgaan.
Het Verdrag van Faro draait deze situatie om: MENSEN geven betekenis aan het erfgoed.
Tegen de achtergrond van de Joegoslavische oorlogen in de jaren 90 van de vorige eeuw grijpt het Verdrag terug op democratische waarden. Het legt een verband tussen mensenrechten en erfgoed. Door democratische participatie hebben burgers het recht op toegang tot erfgoed, en het recht om er hun eigen betekenis en waarde aan te geven. En zo kan cultureel erfgoed ook een hulpbron zijn bij de opbouw van een vreedzame en democratische samenleving.
Faro in NL: meedoen, verbinden, openstaan
Ook nu het Verdrag bijna haar 20ste verjaardag viert is het nog actueel. De regering heeft het Verdrag namens Nederland begin 2024 ondertekend en de ratificatie procedure in gang gezet. Dat betekent concreet dat er in ons land wordt ingezet op drie speerpunten
- Meer meedoen: Participatie is een veel gebruikt woord. Binnen Faro wordt meedoen bedoeld, door mee te bepalen en echt samen doen.
- Meer openstaan: Openstaan voor andere erfgoedopvattingen en meer ruimte bieden aan kennis van burgers. Dat betekent ervan uitgaan dat erfgoed dynamisch is, veranderlijk, afhankelijk van de samenleving waarin dat erfgoed een rol speelt.
- Meer verbinden: Erfgoed als bron gebruiken, als vorm van kapitaal voor verbetering van de kwaliteit van leven voor iedereen, voor vraagstukken op het gebied van onder andere sociale cohesie, welzijn en gezondheid.
Ik krijg positieve energie van de mensen die echt betrokken zijn bij de Tweede Wereldoorlog, die betrokken zijn bij de slachtoffers, die echt bijna emotioneel worden. Dat vind ik mooi dat dat in deze tijd kan, dat mensen niet onverschillig zijn en waardering hebben.
(bestuurslid van een stichting die lokaal de herdenking organiseert; bron: RCE Faro onderzoek)
Zoektocht
De roep om mee te mogen en kunnen doen, komt steeds meer vanuit de samenleving. Met name georganiseerde groepen en gemeenschappen zijn zelfbewust bezig met erfgoed en laten van zich horen. Erfgoed ontstaat waar mensen betekenis geven aan en zorg willen dragen voor een plaats of object. De term ‘erfgoed’ wordt daarbij niet altijd expliciet gebruikt. Soms zijn burgers wellicht bezig met erfgoed, maar geven ze er andere woorden aan. Denk bijvoorbeeld aan een burgerinitiatief gericht op behoud van een markant gebouw in de wijk. Met het Verdrag van Faro start een zoektocht naar manieren om de mens centraal te stellen in de omgang met erfgoed.
Die zoektocht hebben we gestart door een reeks van gesprekken en ontmoetingen met betrokkenen, erfgoedorganisaties, vrijwilligers, onderzoekers e.a. De door hen geformuleerde ambities zijn samengevat in de Uitvoeringsagenda Faro. Vanuit het ministerie van OCW is 6 miljoen euro beschikbaar voor de periode 2023-2025 om initiatieven te steunen die het Verdrag van Faro meer onderdeel te maken van de erfgoedpraktijk.
Welke initiatieven?
“Maar welke initiatieven komen dan precies in aanmerking?”, is een veelgehoorde vraag. Op het platform Faro is na te lezen op welke criteria de initiatieven in het najaar worden beoordeeld. Belangrijk is dat initiatieven niet alleen voldoen aan het Faro-gedachtegoed, maar ook een structurele verandering willen bewerkstelligen in de erfgoedzorg: in onze werkwijzen, in onze organisatie, in onze kennis et cetera. Een initiatief moet daarom aansluiten bij de in de Uitvoeringsagenda Faro door het erfgoedveld benoemde ambities.
In 2023 is bijvoorbeeld het initiatief van Museum De Voorde gesteund. Het museum gaat de gehele collectie participatief ontzamelen, wegens noodgedwongen sluiting. Hierbij volgen ze de laatste museale richtlijn, en de geest van het Verdrag van Faro. Ontzamelen kan dan dus niet zonder de inwoners van Zoetermeer, die lokale betekenis aan de objecten toekenden. Het museum gaat daarom de collectie samen met de inwoners waarderen (co-waarderen), en met het publiek herplaatsen (co-gunnen). Het project sluit af met een Toolkit voor participatief ontzamelen.
De beoordeling van de initiatieven is ook participatief vormgegeven: alle voorstellen zijn openbaar en de initiatiefnemers, betrokkenen in het erfgoedveld en het Faro-netwerk kunnen samenwerking zoeken, elkaar tips geven of kritisch beschouwen. De mogelijkheid tot feedback op het online Faro-platform en een live netwerkbijeenkomst zijn ingrediënten voor de uiteindelijke beoordeling.
Wil jij meedoen met Faro? Meer informatie vind je op Platform Faro
